Gezagsverhouding als ZZP'er: wat is het precies en hoe werkt het in de praktijk?

Inleiding

In de huidige arbeidsmarkt is het steeds vaker gebruikelijk dat bedrijven en organisaties samenwerken met zelfstandigen zonder personeel (zzpers). Dit biedt zowel voor de zzper als voor de opdrachtgever een aantal voordelen, zoals flexibiliteit en kostenbesparing. Echter, bij het aangaan van een samenwerking met een zzper is het belangrijk om de juridische aspecten goed in kaart te brengen. Een belangrijk punt is de 'gezagsverhouding'. Deze gezagsverhouding is van groot belang voor de vraag of er sprake is van een echte overeenkomst van opdracht, of dat de zzper in feite als werknemer moet worden aangemerkt. Dit kan grote fiscale en juridische gevolgen hebben voor zowel de zzper als de opdrachtgever.

Wat is een gezagsverhouding?

De gezagsverhouding is een cruciaal aspect bij het bepalen of een zzper feitelijk als werknemer moet worden aangemerkt. In de wet wordt een arbeidsovereenkomst gedefinieerd als de overeenkomst waarbij de ene partij, de werknemer, zich verbindt in dienst van de andere partij, de werkgever, tegen loon gedurende zekere tijd arbeid te verrichten. Het wezenlijke verschil met een overeenkomst van opdracht is dat een werknemer in een gezagsverhouding staat tot zijn werkgever. Dit betekent dat de werkgever instructies kan geven over de manier waarop de werknemer zijn werk moet uitvoeren.

De vraag is dan⁚ wanneer is er sprake van een gezagsverhouding? Is het alleen de mate waarin een opdrachtgever werkinstructies kan geven, of zijn er ook andere elementen van belang? En wat is de impact van de uitspraak van de Hoge Raad in november 2020, waarin werd bevestigd dat voor het bepalen van een arbeidsovereenkomst gekeken moet worden naar de feitelijke situatie en niet naar de bedoeling van partijen om al dan niet een arbeidsovereenkomst te sluiten?

De Belastingdienst hanteert een aantal criteria om te beoordelen of er sprake is van een gezagsverhouding. Volgens het Handboek Loonheffing van de Belastingdienst moet gekeken worden naar vijf elementen, te weten⁚

• De mate van instructies en aansturing⁚ De opdrachtgever kan instructies geven over de manier waarop de zzper zijn werk moet uitvoeren. Dit kan bijvoorbeeld gaan over de te gebruiken materialen, de te volgen procedures, de deadlines en de te behalen resultaten.
• De inbedding in de organisatie⁚ Is de zzper een wezenlijk onderdeel van de organisatie van de opdrachtgever? Werken ze op dezelfde manier als werknemers in loondienst? Is het werk van de zzper structureel ingebed in de bedrijfsvoering van de opdrachtgever?
• De eigen bedrijfsmiddelen⁚ Heeft de zzper zijn eigen bedrijfsmiddelen, zoals gereedschap, materialen en een bedrijfswagen? Kan de zzper zijn eigen bedrijfsnaam gebruiken tijdens de werkzaamheden?
• De verdeling van aansprakelijkheid en risico’s⁚ Draagt de zzper zelf het risico van de werkzaamheden, zoals financiële risico’s of aansprakelijkheidsrisico’s? Of ligt de verantwoordelijkheid voor de risico’s bij de opdrachtgever?
• De beloning⁚ Wordt de zzper betaald voor de geleverde diensten, of is er sprake van een vast salaris? Heeft de zzper recht op doorbetaling van loon tijdens vakantie of als er geen werk is?

Het is belangrijk om te benadrukken dat geen enkel criterium op zichzelf bepalend is voor het bestaan van een gezagsverhouding. Het is de combinatie van verschillende elementen die bepaalt of er sprake is van een arbeidsovereenkomst of een overeenkomst van opdracht.

De Commissie Regulering van Werk (Commissie-Borstlap) heeft in 2020 geadviseerd om niet langer het toezicht en de leiding van de werkgever centraal te stellen, maar veeleer de inbedding in de organisatie van de werkverschaffer. Er moet volgens de commissie meer nadruk komen te liggen op de activiteiten die de zzper c.q. werkende verricht en of deze wel onderdeel zijn van de kernactiviteiten van de opdrachtgever.

Het is dus van groot belang om de gezagsverhouding goed te beoordelen wanneer je als zzper werkt voor een opdrachtgever. Het is verstandig om de criteria van de Belastingdienst te gebruiken om je eigen situatie te beoordelen. Twijfel je over de juridische situatie? Raadpleeg dan een expert, zoals een advocaat of een belastingadviseur.

De Wet DBA en de gezagsverhouding

De Wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties) is in 2016 ingevoerd om de regels rondom schijnzelfstandigheid te vereenvoudigen en te zorgen voor meer duidelijkheid voor zowel zzpers als opdrachtgevers. De Wet DBA stelt dat een zzper (vrijwel) geen gezagsverhouding mag hebben. Dit betekent dat zzpers in de praktijk vaak risico lopen om alsnog als werknemer te worden aangemerkt. Indien de Belastingdienst schijnzelfstandigheid vaststelt, kunnen zzpers hun belastingvoordelen kwijtraken en kunnen opdrachtgevers aansprakelijk worden gesteld.

De Wet DBA heeft een aantal belangrijke gevolgen voor de gezagsverhouding tussen zzpers en opdrachtgevers⁚

• Toetsing aan de criteria⁚ De Belastingdienst toetst de arbeidsrelatie aan de criteria voor een gezagsverhouding, zoals beschreven in het Handboek Loonheffing. De opdrachtgever moet aantonen dat er geen sprake is van een gezagsverhouding om te voorkomen dat de zzper als werknemer wordt aangemerkt.
• Risico voor opdrachtgevers⁚ Opdrachtgevers die zzpers inhuren, lopen het risico om alsnog aansprakelijk te worden gesteld voor loonbelasting en sociale premies als er achteraf sprake blijkt te zijn van schijnzelfstandigheid.
• Risico voor zzpers⁚ Zzp’ers die in een gezagsverhouding werken, lopen het risico om hun belastingvoordelen te verliezen en alsnog loonbelasting en sociale premies te moeten betalen.

De Wet DBA is complex en de toetsing aan de criteria voor een gezagsverhouding is lastig. Er is veel discussie over de interpretatie van de wet en de praktijk laat zien dat de Belastingdienst de regels strenger toepast. Dit leidt tot onzekerheid voor zowel zzpers als opdrachtgevers.

In de praktijk wordt vaak gediscussieerd over de gezagsverhouding als voorwaarde voor het bestaan van een echte dienstbetrekking. De Belastingdienst heeft een Beoordeling Gezagsverhouding gepubliceerd om opdrachtgevers en zzpers te helpen bij het beoordelen van de arbeidsrelatie.

Het is belangrijk om te benadrukken dat de Wet DBA geen garantie biedt voor het voorkomen van schijnzelfstandigheid. De toetsing aan de criteria voor een gezagsverhouding blijft een subjectief proces en er is geen vaste formule om te bepalen of er sprake is van een arbeidsovereenkomst of een overeenkomst van opdracht.

Gezagsverhouding in de praktijk

De gezagsverhouding is een complex onderwerp dat in de praktijk vaak tot discussie leidt. Een zzper die voor een opdrachtgever werkt, kan in een situatie terechtkomen waarin hij instructies krijgt, zich aan procedures moet houden en zich moet conformeren aan de werkwijze van de opdrachtgever. Dit kan leiden tot twijfel over de mate van zelfstandigheid en de vraag of er sprake is van een gezagsverhouding.

Een voorbeeld⁚ een zzper die als verpleegkundige in een ziekenhuis werkt, kan de apparatuur van het ziekenhuis gebruiken en moet zich aan de werkinstructies van de leidinggevende houden. In dit geval is er wel sprake van een gezagsverhouding. De zzper heeft weinig autonomie over hoe en wanneer de zorg wordt verleend en werkt op dezelfde manier als de vaste medewerkers, wat op een dienstverband lijkt.

Om te bewijzen dat je als zzper wel degelijk zelfstandig bent, zul je in ieder geval meerdere opdrachtgevers nodig hebben. Voorbeelden van functies waarbij sprake is van een gezagsverhouding zijn⁚ alle beroepsgroepen die bijspringen in geval van drukte bij bedrijven, de zzper doet hetzelfde werk als de medewerkers, waardoor er een gezagsverhouding ontstaat.

Met name de toets aan de gezagsverhouding is lastig en alleen dit al is een factor die uw risico verhoogt. In de praktijk en in de rechtspraak wordt met regelmaat gediscussieerd over de gezagsverhouding als voorwaarde voor het bestaan van een echte dienstbetrekking. De Belastingdienst heeft een Beoordeling Gezagsverhouding gepubliceerd om opdrachtgevers en zzpers te helpen bij het beoordelen van de arbeidsrelatie.

In deze opsomming formuleer ik een contra indicatie van een gezagsverhouding. Daarbij richt ik mij op de opdrachtgever richting ZZP-er. Maar als ZZP-er kun je hiermee ook uit de voeten. Maak afspraken over het resultaat, niet over de weg ernaar toe. Geef geen of zo min mogelijk instructies over hoe het resultaat bereikt moet worden.

Het is belangrijk om te benadrukken dat de gezagsverhouding in elke situatie anders beoordeeld wordt. De factoren die bepalend zijn voor de aanwezigheid van een gezagsverhouding zijn afhankelijk van de specifieke omstandigheden van de arbeidsrelatie. Het is daarom verstandig om altijd de juridische situatie te laten beoordelen door een expert, zoals een advocaat of een belastingadviseur.

Gevolgen van een gezagsverhouding

Als er sprake is van een gezagsverhouding tussen een zzper en een opdrachtgever, heeft dit belangrijke gevolgen voor beide partijen. De zzper kan namelijk als werknemer worden aangemerkt, met alle fiscale en juridische gevolgen van dien.

Voor de zzper kan dit betekenen dat hij⁚

• Geen recht meer heeft op de fiscale voordelen van zzp’ers, zoals de aftrekposten voor ondernemerskosten en de lagere premies voor de Zorgverzekeringswet (Zvw).
• Alsnog loonbelasting en sociale premies moet betalen over zijn inkomsten, terwijl hij dit als zzper niet hoefde te doen.
• Geen recht meer heeft op de toeslagen voor zzp'ers, zoals de Startersaftrek en de Kennis- en Innovatiebox.
• Geen recht meer heeft op de werkloosheidsuitkering, omdat hij als werknemer in dienst is bij de opdrachtgever.

Voor de opdrachtgever kan dit betekenen dat hij⁚

• Alsnog loonbelasting en sociale premies moet betalen over het inkomen van de zzper, terwijl hij dit als opdrachtgever niet hoefde te doen.
• Aansprakelijk wordt gesteld voor de nabetaling van loonbelasting en sociale premies over het inkomen van de zzper.
• Boetes krijgt opgelegd door de Belastingdienst voor het niet correct inhuren van de zzper.

Naast de fiscale gevolgen kan een gezagsverhouding ook juridische gevolgen hebben. Zo kan de zzper recht hebben op vakantiedagen, ziektewetuitkering en ontslagbescherming alsof hij een werknemer is. De opdrachtgever kan dan verplicht zijn om te betalen voor deze voordelen.

Het is daarom van groot belang om de gezagsverhouding goed te beoordelen voordat je een samenwerking aangaat met een zzper. Zorg ervoor dat de afspraken duidelijk zijn vastgelegd in een overeenkomst en raadpleeg een expert als je twijfelt over de juridische situatie.

Tips voor ZZPers om een gezagsverhouding te voorkomen

Als zzper is het belangrijk om bewust te zijn van de risico’s van een gezagsverhouding. Door de juiste stappen te nemen, kun je de kans op schijnzelfstandigheid verkleinen en jezelf beschermen tegen de negatieve gevolgen van een gezagsverhouding.

Hier zijn een aantal tips voor zzpers om een gezagsverhouding te voorkomen⁚

• Werk voor meerdere opdrachtgevers⁚ Diversiteit van opdrachten is een belangrijke factor om schijnzelfstandigheid te voorkomen. Werken voor slechts één opdrachtgever kan snel leiden tot schijnzelfstandigheid.
• Bepaal je eigen werktijden⁚ Een echte zelfstandige bepaalt zijn eigen werktijden. Probeer afspraken te maken met je opdrachtgever over de werktijden en zorg ervoor dat je zelf de controle hebt over je eigen tijd.
• Gebruik je eigen bedrijfsmiddelen⁚ Gebruik zoveel mogelijk je eigen bedrijfsmiddelen, zoals een bedrijfswagen, gereedschap en kleding met je eigen bedrijfslogo. Dit laat zien dat je een eigen bedrijf hebt en niet afhankelijk bent van de opdrachtgever.
• Maak afspraken over het resultaat, niet over de weg ernaar toe⁚ Een zzper moet vrij zijn om zijn werk op zijn eigen manier te doen. Probeer afspraken te maken over het eindresultaat en laat de opdrachtgever zich niet mengen in de manier waarop je je werk uitvoert.
• Wees duidelijk over je zelfstandigheid⁚ Maak duidelijk dat je een eigen bedrijf hebt en dat je niet in dienst bent van de opdrachtgever. Gebruik je eigen bedrijfsnaam en factureer je diensten onder je eigen naam.
• Controleer op gezagsverhouding⁚ De belangrijkste factor die schijnzelfstandigheid kan bepalen is of er een gezagsverhouding is. Een echte zelfstandige heeft geen instructies van de opdrachtgever over hoe hij zijn werk moet doen.
• Neem deel aan teamuitjes en vergaderingen⁚ Een zzper neemt niet (verplicht) deel aan vergaderingen en teamuitjes. Dit is een signaal dat je geen deel uitmaakt van het team van de opdrachtgever.

Door deze tips in de praktijk te brengen, verklein je de kans op schijnzelfstandigheid en bescherm je jezelf tegen de negatieve gevolgen van een gezagsverhouding.

Conclusie

De gezagsverhouding is een belangrijk aspect bij het bepalen of er sprake is van een echte overeenkomst van opdracht of dat de zzper in feite als werknemer moet worden aangemerkt. De Wet DBA heeft de regels rondom schijnzelfstandigheid vereenvoudigd, maar de toetsing aan de criteria voor een gezagsverhouding blijft complex en subjectief.

Voor zzpers is het van groot belang om bewust te zijn van de risico’s van een gezagsverhouding. Door de juiste stappen te nemen en de criteria van de Belastingdienst te kennen, kun je de kans op schijnzelfstandigheid verkleinen en jezelf beschermen tegen de negatieve gevolgen van een gezagsverhouding.

De Wet DBA en de toetsing aan de criteria voor een gezagsverhouding zijn onderwerpen die veel discussie opleveren. Het is verstandig om altijd de juridische situatie te laten beoordelen door een expert, zoals een advocaat of een belastingadviseur.

Het is belangrijk om te onthouden dat de gezagsverhouding een dynamisch concept is dat kan veranderen in de loop van de tijd. Het is daarom essentieel om de afspraken met je opdrachtgever regelmatig te herzien en te controleren of er nog steeds sprake is van een echte overeenkomst van opdracht.